Nazan CANSIZ

“'Ümit benim ruhumun vazgeçilmez ihtiyaçlarındadır.”'  sözünün ve insanlara felsefe olmuş birçok cümlenin sahibidir Ziya Gökalp.  Diyarbakır 'da doğan ünlü şair ve düşünür Ziya Gökalp'in doğduğu ev günümüzde müze özelliği taşımaktadır. 1808 yılında inşa edilen ev görkemli bir mimariye sahiptir. Sağlamlığını hala korumaktadır ve haremlik selamlık olmak üzere iki bölüm olarak tasarlanmıştır.  Ziya Gökalp Müzesi'nde ünlü şaire ait eserlerin yanı sıra yöreye ait etnografik eserler de sergilenmektedir. Diyarbakır'a yolunuz düşerse Ziya Gökalp Müzesi'ni ziyaret edebilirsiniz. Müzenin yanı sıra;  Diyarbakır Surları 'nı,  Birkleyn Mağaraları 'nı ve  Dicle Nehri 'ni de gezebilirsiniz.

Mardin kapısının doğusunda yontulmuş olan kaya kitlesinin üstüne inşa edilen Keçi Burcu; surlar üzerinde bulunan burçların en büyüğü ve en eskisidir. İnşa tarihi bilinmemekle birlikte 1223 yılında Mervan oğulları tarafından onarıldığı anlaşılmaktadır. Bu görkemli burç içinde 11 kemer bulunmaktadır. Eskiden tapınak olarak kullanıldığı sanılan burcu son bölümünde bir kuyu ve yeraltı geçidini andıran dehliz bulunmuşsa da üzeri beton bir blokla kapatılmıştır.  

Cahit Sıtkı Tarancı Müzesi, Diyarbakır'ın Sur ilçesinde yer alan bir müzedir. Diyarbakır doğumlu şair Cahit Sıtkı Tarancı'nın doğup büyüdüğü evdir. Ev, 1733 yılında inşa edilmiştir.

Diyarbakır kalesinin kesin olarak ilk inşa tarihi tam bilinmiyor. Kalenin kuruluşu kentin tarihi kadar eski ve farklı dönemlerin ilave ve inşa tekniklerini üzerinde barındırmaktadır. Dicle Vadisinin kenarında yer alan kale, topografyanın şekline göre kentin etrafını kuşatmaktadır. Araştırmacılar sur duvarlarının 75 den fazla burçla takviye edildiğini belirti. Ancak günümüzde altı tanesi mevcuttur. Surların dört ana yöne bakan dört tane kapısı bulunuyordu. Bu kapılar; batıda Urfa Kapı, güneyde Mardin Kapı, doğuda Yeni Kapı, kuzeyde ise Harput Kapısı adlarıyla anılıyordu. Bazalt taşından inşa edilen kalenin doğusunda, İç Kalesi bulunur. İç Kale bir höyüğün etrafinı çevrelemektedir. İç Kalenin kuruluşunun Mezopotamya kültürleri ile ilişkisi olduğu ve Hurriler zamanında kurulduğu düşünülmektedir. Kentin sur duvarlarının inşasının MS. 4 yy.'a kadar gittiği düşünülmektedir. 349 da Rom İmparatoru il. Constantius, tarafından kentin etrafı surlarla çevrildi (Sözen

1680 yılında yapılan Sülüklü Han, Hanilioğlu Mahmut Çelebi ve kız kardeşi Atike Hatun tarafında inşa ettirilmiştir.  Bu tarihi yapı ismini, bir zamanlar avlusunda bulunan çeşmenin etrafındaki sülüklerden almıştır. Sülükler o dönemlerde tedavi amaçlı kullanılırmış. Günümüzde cafe olarak işletilen Sülüklü Han, birçok turistin dinlenmek için ziyaret ettiği noktalardan biridir. Han, toplamda 3 katlı ve her katında 18 oda olarak inşa edilmiş olsa da günümüze sadece 1 katı gelebilmiştir.  Diyarbakır 'ın en popüler mekanlarından biri olan Sülüklü Han'ı geziniz sırasında ziyaret edebilir ve tarihi bir yapıda dinlenip bir şeyler içme fırsatı yakalayabilirsiniz. Sülüklü Han!ın ardından  Mesudiye Medresesi 'ni ve  Diyarbakır Surları 'nı ziyaret etmeyi unutmayın. Tabii  Ahmed Arif Müzesi 'ni ve  Ziya Gökalp Müzesi 'ni de…

Diyarbakır'da yer alan ve tarihi 1572 – 1575 yıllarına kadar uzanan Hasan Paşa Hanı, burada yer alan kitabeye göre ilin Osmanlılar tarafından alınması üzerine o dönemde vali olan Sokullu Mehmet Paşa'nın oğlu Vezirzade Hasan Paşa tarafından yaptırıldığı bilinmektedir. Diyarbakır'ın merkez ilçelerinden biri olan Sur'da yer alan han, tarih boyunca geçirdiği restorasyonlardan sonra bugün hala tarihi havasını korumaya devam etmektedir. Hasan Paşa Hanı'n restorasyonu için hem dokusuyla uyumlu hem de sağlam bir yapıya sahip olan Horasan harcı kullanılmıştır. Hanın tam ortasında geniş bir avlu yer almakta olup, zamanında kervanların hayvanlarını barındıracakları bodrum katındaki ahır dahil olmak üzere, üç katlı dikdörtgen planlıdır. Hanın üst katında odalar yer almaktadır.

Camii’nin diğer adı da Nasiriye Kale Camii’dir. 1155-1169 yılları arasında Nisanoğlu Ebul Kasım tarafında yapılmıştır. Camii’nin bitişiğindeki Halit Bin Velid’in oğlu Süleyman ile Diyarbakır’ın Arap’lar tarafından alınması sırasında şehit düşen diğer sahabeler yatmaktadır. Cami Selçuklu tarzında, mimarisi ise Arap usulüdür.

On Gözlü Köprü,  Dicle  Köprüsü,  Silvan  Köprüsü ve Mervani Köprüsü olarak dört ayrı isimle bilinen ihtişamlı köprü,  Mardin  Kapısının 3.km batısında yer almaktadır. Köprünün tarihçesi hakkında bazı kaynaklarda 6.yüzyılda I.Anastasias Döneminde yapıldığı bilgisine ulaşılmaktadır. Köprü zaman içerisinde şehri kuşatan kuvvetler tarafından yıktırılmış, daha sonradan yeniden onarılmıştır.